the tragedy of the aral sea. | polish & english essay

Small break from Afghanistan posts. I've decided to publish my old essays which didn't make it to be published in paper print. Feeling the need to share them somewhere, I'll post them here. Originally written in Polish language, I have also provided a (not sooo good) translation. The first one is about dying Aral Sea. (Kazakhstan visited in 2017, Uzbekistan in 2018)

 

    After one and a half days of crossing the desert of western Kazakhstan in a ride hitched in a truck, GPS finally shows that my destination is just a few kilometers away. Soon after that I am getting off near a small road leading to Aralsk – a town located on the banks of an Aralsk Sea (though it’s technically a lake). Even though the golden age of this place is long gone and these days the city has many problems, it is still a home for thousands of people. The most important is missing though – the lake is long gone…

    Two different countries, two different cultures, one problem – called the biggest ecologic disaster in history – drying out of the Aral Sea. Kazakhstan and Uzbekistan share the access to the formerly 4^th biggest lake in the world. It’s located at the border of both countries. Highly developed fishing industry guaranteed income and many job opportunities for locals – over 80% of the citizens of the region were employed in fishery. Two main cities – Aralsk in Kazakhstan and Muynak in Uzbekistan were prosperous centers of fish production.

    Everything changed in 1960’ when Soviet Government got an idea which turned out to be the beginning of the end of Aral Sea and a tragedy of people which has its consequences until today. The desert area around the lake was decided to be transformed into a cotton field – the main exported product of USSR. The two rivers which ended in the lake were relocated so that the water would go into the desert. Unfortunately, unprofessionally made irrigation canals would lose up to 70% of the water which evaporated instead of getting to its destination. The lake rapidly losing its source of water started to change.

    Eventually Soviet plan succeeded and in 1988 Uzbekistan become the world leader in cotton production, however the price to be paid for this achievement was too high. The lake was rapidly drying out. Still, until 1990’ nobody seemed to be interested in the disaster. What’s more, Soviet scientists from the very beginning of the “cotton plan” could foresee its consequences, but no one dared to question the decisions given by the ones in charge. Only after the had USSR collapsed, five countries (Uzbekistan, Kazakhstan, Tajikistan, Turkmenistan and Kyrgyzstan) took the responsibility to protect the lake. The water restoration program was started and now the levels of the water rise slowly year by year.  

     Pumping new water into the lake will not change the serious ecological and climate changes which occurred in the Aral region. Rapid decreasing of water level caused increasing of salt in the lake (from 10 grams per liter to 100 grams per liter). Because of that fish in the Aral Sea perished. In 1960’ more than 43 tons of fish were caught. 20 years later the number dropped to zero. Both Kazakh and Uzbek region surrounding the lake have serious sand storm problem. The wind brings not only dust and sand but also particles of salt and toxic elements – the remnants of Soviet biological weapon tests.    

     On one of the islands of Aral Sea - Rebirth Island – in 1950’ a base to store anthrax and other dangerous bacteria was build. After abandoning the laboratory in 1991 many containers were not disposed. Until today the bacteria from the old and unsealed containers can spread around the living areas, such as Aralsk and Muynak. Many illnesses affecting digestive system, cardiovascular system, kidneys, anemia and high infant mortality are common among the citizens. The climate has been affected as well. 50 years after the beginning of the drying out of the lake process, the number of days when the temperature exceeds 40 degrees doubled. Summers become hotter and winters colder. The soil contaminated by salt is useless for cultivation crops except for a few die hard ones which can only be used as a food for farm animals. The dry area which was formerly a part of the Aral Sea is so big that it was named Aralkum Desert.           

     Present day Aralsk is a small town with dusty streets and abandoned port with rusty cranes and falling buildings. All fisherman boats are gone except for two restored ones which are located in the towns green square from which one can have a view of the former lake bank. There’s also a museum. It shows Aralsk in its best times. Many photos show prosperity of the town before the lake dried out. Huge jars filled with formalin present fishes famous in the region.

    Every day on the main town’s square shopkeepers and taxi drivers gather and wait for people travelling to neighbouring villages. Once in a while a western tourist, who wants to see the (in)famous fisher boats cemetery, is one of their passengers. Local people can’t quite understand why somebody is willing to drive thousands of kilometers only to see an old rusty boat. For them its only use is to sell it as metal scraps. The last fisherman boat from Aralsk ended up this way a few years ago.
     To see the last of rusty fisherman boats of Aral Sea I have to go on the other side of the lake – to Uzbek city of Muynak, former prosperous fisher town. Similarly to Kazakhstan I’m hitting the desert highway and after hundreds of kilometers I’m reaching Nukus – the biggest city in the region. From there one can catch a bus (usually delayed and overcrowded) to Muynak. Recently more and more common sight are tourist jeeps and vans also heading that way.
  Presence of foreigners in this unusual place does not seem to surprise the locals. The new Uzbek president has changed the visa application process and since July 2018 getting E-visa is a matter of an online application and a few days of waiting. Thanks to that, more “dark tourists” come to visit Muynak. The remaining boats were put in a line and a special platform was constructed to see them from the above. It’s also possible to hop into one of the rusty boats using newly installed stairs. Local museum and a photo session with fishing boats are probably the only “attractions” in Muynak. 
    The rest is the real, daily life in the city. Unemployed people, who lost their jobs after the last fish factory closed, people complaining about worsening health and politicians ignoring this part of the country, youngsters trying to leave this place and look for a better life elsewhere, empty restaurants and coffee shops. There are also those who despite all the problems and obstacles don’t want to leave their homeland. Maybe they still hope that one day the lake will again be a source of jobs and the sense of their lives. 

     Who decided to visit these “ghost” towns is definitely not a regular tourist. These places are not beautiful or relaxing. They are gloomy, depressing and disturbing. Aralsk and Muynak along with loads of similar places of disasters and tragedies year by year become more popular destinations for previously mentioned “dark tourists”. The ethics of treating those places as a visiting zones is questionable.

     Of course the Aral Sea is not the only “attraction” to be visited (if at all) in Kazakhstan and Uzbekistan. Both countries are full of beautiful and interesting places, both natural and historical. It’s still not very popular and undiscovered region of the world, without masses of tourists seeing the views through their cameras’ lenses. Here, still, hospitality and friendliness are the essentials of the culture, thanks to which you can feel at home.    

    Po półtora dnia jazdy po bezkresach zachodniego Kazachstanu zatrzymaną na stopa ciężarówką, GPS pokazuje wreszcie, że do celu mojej podróży pozostaje kilka kilometrów. Niedługo później wysiadam przy niewielkiej drodze wiadącej do miasteczka Aralsk – położonego nad Jeziorem (zwanym także morzem) Aralskim. Pomimo, że dni świetności miasta już dawno minęły, a dziś boryka się ono z wieloma problemami, wciąż jest ono domem dla kilkudziesięciu tysięcy osób. Brakuje jednak najwaznejszego – jezioro od kilkudziesięciu lat w tym miejscu przestało istniec… 

    Dwa różne kraje, dwie odrębne kultury, jeden problem - okrzyknięta największą katastrofą ekologiczną w dziejach – wysychanie Jeziora Aralskiego. Kazachstan i Uzbekistan dzielą się dostępem do niegdyś czwartego co do wielkości jeziora na świecie, które znajduje się na granicy obu krajów. Rozwinięty przemysł i przetwórstwo rybne zagwarantowały obu miejscom znaczne dochody i liczne miejsca pracy - ponad 80% mieszkańców regionu trudniło się rybołówstwem. Dwa kluczowe miasta – kazachski Aralsk i uzbecki – Muynak były prężnymi ośrodkami produkcji konserw oraz innych przetworów rybnych. 

    Trwało to do lat 60tych, kiedy to sowiecki rząd wpadł na pomysł, który okazał się początkiem końca jeziora oraz tragedii ludzi i środowiska, która trwa do dziś. Niewykorzystany pustynny teren wokół zbiornika wodnego postanowiono zmienc na tereny uprawy, przede wszystkim bawełny, która miała stać się głównym produktem eksportowym ZSRR. Dwie zasilające jezioro rzeki zostały przekierowane na pustynię w celu jej nawodnienia. Nieumiejętnie zbudowane kanały irygacyjne traciły aż do 70% wody, która wyparowywała nigdy nie docierając do celu. Tym samym jezioro straciło dopływ świeżej wody, przez co jego charakterystyka zaczęła się gwałtownie zmieniać. 

     Ostatecznie plan sowietów się powiódł i w 1988 Uzbekistan stał się liderem w światowej produkcji bawełny, jednak rezultaty tego przedsięwzięcia były już nieodwracalne. Jezioro wysychało w zawrotnym tempie. Pomimo tego, aż do lat 90tych nikt nie zdawał się być zainteresowany katastrofą. Co więcej, sowieccy naukowcy już od początku planu przewidywali jego kosekwencje, jednak nikt nie śmiał sprzeciwić się decyzjom “z gory”. Po upadku ZSRR pięć krajów (Uzbekistan, Kazachstan, Tadżykistan, Turkmenistan i Kirgyzstan) podjęło się odpowiedzialności za ratowanie jeziora. Rozpoczęto realizację programu, mającego na celu zwiększenie ilości wody, której obecnie faktycznie z roku na rok przybywa. 

    Jednak przywrócenie części wody nie zmieni tak szybko poważnych zmian klimatycznych, które zaszły w regionie. Gwałtowny spadek poziomu wody spowodował wzrost zasolenia jeziora, które wzrosło z 10 gramów na litr do ok 100 gramów na litr. Ta drastyczna zmiana uniemożliwiła hodowlę i połów ryb. W latach 60tych połów obliczano na ponad 43 tysiące ton rocznie, a 20 lat później przemysł rybny przestał całkowicie istnieć. Zarówno kazachski jak i uzbecki region wokół jeziora zmaga się dziś z problemem burz piaskowych, które niosą że sobą nie tylko pył i piach, ale także drobiny soli wyparowanej z wody oraz tokstyczne elementy – pozostałości po prowadzonych sowieckich testów broni biologicznej. 

    Na wyspie zwanej Wyspą Odrodzenia w latach 50tych skonstruowano bazę, w której hodowano i przechowywano m.in wągilka oraz inne groźne bakterie. Po opuszczeniu laboratorium w 1991 roku wiele pojemników nie zostało zutylizowanych. Do dziś bakterie z rozszczelnionych zbiorników mogą rozprzestrzenić się na okoliczne zamieszkałe tereny, między innymi Aralska oraz Muynak. Faktem jest, że wśród mieszkańców regionu szerzą się różnego rodzaju choroby nerek, układu pokarmowego, krwionośnego, anemia oraz wysoką śmiertelność wśród noworodków. Ponad 50 lat od początku procesu wysychania jeziora liczba dni, w których temperatura przekroczyła 40 st C zwiększyła się dwukrotnie. Lata stały się gorętsze, zimy bardziej srogie. Obecność znacznej ilości soli w glebie uniemożliwia uprawę roślin z wyjątkiem tych najbardziej odpornych, które mogą zostać przetworzone na paszę dla zwierząt. Wyschnięte dno jeziora zajmuje tak dużą powierzchnię, że teren ten nazwano pustynią Aral-kum.

     Dzisiejszy Aralsk to niewielkie miasteczko z zapiaszczonymi ulicami, opustoszałym portem z rdzewiejącymi dźwigami i rozpadającymi się budynkami. Nawet kutrów już tu nie ma. Wyjatkek stanowią dwa odnowione, znajdujące się w miejskim skwerze, z którego roztacza się widok na dawna zatokę. Jest jeszcze muzeum. Prezentuje ono dawną świetność miasta i jeziora. Na wielu fotografiach można zobaczyć jak dawniej wyglądało życie w Aralsku, jakie przetwory produkowano. W słojach z formaliną wciąż pływają okazy ryb niegdyś zamieszkujących wody akwenu. Codziennie na głównym placu miasta zbierają się handlarze i taksówkarze, rozwożący ludzi po okoliczych wioskach. Co jakiś czas trafi się również zachodni turysta, który podobnie jak ją, chcezobaczyć słynny cmentarz łodzi. Lokalni ludzi nie kryją zdziwienia, słuchając historii obcokrajowców którzy przemierzali setki kilometrów, tylko po to, żeby zobaczyć zardzewiały kuter. Dla nich to tylko złom, na którym można było zarobić – ostatni kuter w Aralsku został pocięty i sprzedany kilka lat temu. 

     W celu zobaczenia kilku prawdopodobnie ostatnich łodzi rybackich Morza Aralskiego należy udać się na przeciwną stronę jeziora, do uzbeckiego miasta Muynak, dawniej rozniez leżącego nad jego brzegami. Podobnie jak w Kazachstanie wiedzie tam autostrada przecinająca pustynię z zaledwie kilkoma miastami po drodze. Z większego z nich o nazwie Nukus dwa razy dziennie kursujelokalny autobus (o ile akurat nie skończy się benzyna, wtedy kurs może być przesunięty o kilka godzin lub całkowicie odwołany). Przeważnie odjeżdżając jest już załadowany po brzegi ludźmi oraz ich pakunkami. Coraz częściej do Muynak jadą też terenowe jeepy i turtystyczne furgonetki. 

    Obecność turystów w tak nietypowym miejscu nie dziwi mieszkańców. Nowy prezydent Uzbekistanu znacznie złagodził precedury wizowe i od lipca 2018 wielu obcokrajowców może uzyskać e-wizę w ciągu zaledwie kilku dni od złożenia aplikacji. Dzięki tym ułatwieniom co roku Muynak odwiedza coraz więcej turystów. W pobliżu kutrów wybudowano nawet specjalną platformęwidokową, z której można oglądać ustawione w rzędzie rdzewiejące łodzie. Na niektórych zamontowano schody, aby zajrzeć do środka. Kilkazdjęć kutrów i wizyta w lokalnym muzeum – to główne “atrakcje” turystyczne Muynak. 

    Pozostaje prawdziwe, codzienne oblicze miasta. Ludzie dawniej trudniący się rybolostwem, obecnie szukający jakiegokolwiek zajęcia, narzekający na zdrowie i polityków. młodzież starająca się za wszelką cenę opuścić to miasto bez perspektyw, puste restauracje i kawiarnie. Są też ci, którzy nie wyjeżdżają, zostają na terenie, od lat należącym do ich rodzin. Być może wciążwierzą, że podnoszący się z roku na rok poziom wody pozwoli na odtworzenie dawnej flory i fauny oraz zmiany w sytuacji ekonomicznej miasta. 

     Kto decyduje się na odwiedzenie tych dawnych portowych miast z pewnością nie jest przeciętnym turystą. To nie miejsca, któreprzyciągają swoim pięknem czy możliwością wypoczynku. To miejsca ponure, o smutnej przeszłości i niepewnej przyszłości, któreskłaniają do refleksji nad życiem i niespodziewanymi zakrętami losu. Aralsk i Muynak oraz wiele innych rozsianych po całymświecie miejsc katastrof i tragedii z roku na rok zyskują coraz większe grono wielbicieli. Amatorów tego typu mocnych wrażeń i interesujących się miejscami różnego rodzaju katastrof i tragedii określa się mianem “dark tourists” (mroczni turyści). 

    Oczywiście Kazachstan i Uzbekistan to nie tylko Morze Aralskie. Oba kraje kryją wiele pięknych i interesujących miejsc, zarówno historycznych jak i przyrodniczych. To wciąż mało popularny i nieodkryty rejon świata, bez tabunu turystów przescigajanych się w robieniu zdjęć, gdzie gościnność i życzliwość wciąż są najważniejszymi elementami kultury. Miejsce, gdzie można poczuć się jak w domu.